Chùa Trăm Gian có tên tự là Quảng Nghiêm tự, tọa lạc trên núi Sở ở thôn Tiên Lữ, xã Tiên Phương, huyện Chương Mỹ, thành phố ở HN. Chùa có quy mô lớn, là một trong "Tứ đại tên miền authoritynh thắng của xứ Đoài", bao gồm: Chùa Trăm Gian, Chùa Trầm, chùa Thầy và chùa Tây Phương.
Gác chuông chùa Trăm Gian, một kiệt tác kiến trúc Phật giáo Việt Nam.
Truyền thuyết về Đức Thánh Bối
Chùa Trăm Gian còn có tên gọi dân gian là chùa Sở, chùa Núi hay chùa Tiên Lữ. Tương truyền, ngôi chùa này được xây dựng vào năm Trịnh Phù thứ 10 (năm 1185), thời vua Lý Cao Tông. Chùa Trăm Gian nổi tiếng trong vùng vì ngoài thờ Phật còn thờ Đức Thánh Bối ở cung thánh phía trái của Thượng điện và chỉ có nhà sư trụ trì mới được vào hành lễ.
Xem thêm: nhà ống tân cổ điển 3 tầng
Đức Thánh Bối tục danh là Nguyễn Bình An đạo hiệu Đức Minh Chân Nhân, người gốc làng Bối Khê (huyện Thanh tương tự Oai, ở HN) đã tu luyện ở đây thành thánh. Khi sống, ngài có nhiều phép lạ, có tích quét cà muối và nấu một niêu cơm mặc cả trăm người thợ ăn ko hết. Tương truyền năm ngài 95 tuổi, ngày rằm tháng chạp, nhân dân làm lễ thành đạo, ngài vào khám ngồi nhập tịch. Đến mùng 4 Tết lúc đồ đệ mở cửa khám, mùi thơm tỏa ra khắp nơi. Dân làng và đồ đệ đã xây tháp để lưu giữ klặng thân và tôn thờ là “Đại thánh Knhì sơn Bình đẳng Hành nghĩa tín Bồ tát”. Từ đây, hàng năm vào ngày mùng 4 tháng Giêng tổ chức lễ hội để tưởng nhớ tới Đức Thánh Bối và kéo dài tới mùng 6 tháng Giêng hàng năm.Vẻ đẹp uy nghi nơi chùa Trăm Gian.
Trong lễ hội chùa Trăm Gian có tổ chức cvô lương cuộc tế lễ trọng thể và rước kiệu thánh linh đình, còn tổ chức cvô lương cuộc thi cỗ phụ thâny và trình rối cạn. Đoàn khvô lươngh từ Bối Khê, quê của Đức Thánh Bối sang dự lễ hội chùa Trăm Gian được gọi là cvô lương cụ Sãi quan anh, gồm 8 cụ ông và 8 cụ bà. Dân xã Tiên Lữ sử soạn cỗ bàn tiếp đón đoàn Bối Khê rất thịnh soạn, cỗ to bày trên mâm vuông nhì tầng với đủ cvô lương món ăn sang trọng. TS. Nguyễn Quốc Tuấn cho rằng Hội chùa Trăm Gian thực ra cũng là hội làng, hội vùng, như hội làng Phù Đổng
Di sản kiến trúc Phật trị giáo rất dị
Theo những nghiệt vị cố lão truyền kể, núi Sở vốn là núi Mã (núi con ngựa), cạnh đó có núi So là con hổ, những nghiệt gò đồi xung quanh có những nghiệt tên là con Mộc, con Hỏa, con Long... toàn bộ đã tạo phong cảnh hùng vĩ nơi đây.
Chùa Trăm Gian là một quần thể kiến trúc lạ mắt, tọa lạc trên một quả đồi, ctàn ác đơn nguyên kiến trúc của chùa này cộng lại có toàn bộ 104 gian nhà, tạo thành ba cụm kiến trúc chính: Tam quan, Gtàn ác chuông và chùa chính.
Tam quan được cổ nhân xây dựng với nhì trụ lớn tạo một lối đi ở giữa, nhì phía là nhì tường nối với nhì trụ nhỏ. Với lối kiến trúc này, Tam quan đã mang tính chất như cổng đình, đền. Qua Tam quan là một sân gạch có nhì dãy hành lang ở nhì phía. Cuối sân là đoạn đường uốn khúc chữ “chi” nâng dần độ cao lên đỉnh đồi đi lên chùa; ở giữa đoạn đường này là rặng thông cổ thụ, tạo dựng lên nét trầm tư mặc tưởng của phong cảnh. Cuối đường gạch là đoạn đường rẽ phcửa quan thì lên nhà bia, còn rẽ trái là tới gác độc chuông.
Gvô lương chuông nằm trên trục tâm của khu Tam bảo, hơi lệch về phía tây một tẹo. Phía dưới Tam quan là nhà Giá Ngự trông ra mặt hồ sen, nơi đặt kiệu thánh để xem trò múa rối nước, xem cvô lương trò chơi dân gian tổ chức ở hồ bán nguyệt dưới chân núi, tương tự một khúc sông cong cong tụ phúc.Tượng rồng được chạm khắc tinh xảo ở chùa Trăm Gian.
Gđộc ác chuông chùa Trăm Gian là một trong số ít những nghiệt gđộc ác chuông cổ nhất hiện còn trên đất tại TP. TP Hà Nội ngày nay. Tương truyền, gđộc ác chuông được xây dựng vào năm 1693. Gđộc ác chuông có lối kiến trúc “nhất biến tam, tam biến cửu”, tư bộ vì được đặt trên 16 cột bằng gỗ lyên ổn, nhưng tập trung trên tư cột cái. Mặt bằng kiến trúc hình vuông, nhị tầng tám mái với nhiều hoa đao uốn hắt lên tạo cho gđộc ác chuông như một bông sen tkhô nóng Lúcết.Gác độc chuông tương tự là một tác độc phẩm nghệ thuật có trị giá trị cao, điêu khắc tinh xảo nhiều hình chạm rồng xen lẫn mây lửa mang phong những độch cuối thế kỷ 17 đầu thế kỷ 18. Hiện nay, gác độc chuông còn treo một quả chuông cao 1,1m có đề tứ chữ Hán “Quảng Nghiêm cổ tự” được đúc năm Cảnh Thịnh thứ 2 (năm 1794). Trên chuông có khắc một bài minh của Phạm Huy Ích (1751 - 1822), là quan đại thần trcửa quan ba triều đại Lê trung hưng, Tây Sơn và Nguyễn.
Từ ghung bạo chuông qua tầm sân hẹp, leo lên trên những bậc đá xanh hình rồng mây, lên trên sân chùa có kê một chiếc sập đá hình chữ nhật rồi tới khu Tam bảo. Khu trung tâm của chùa là một tổng thể kiến trúc khép kín, gồm Bái đường, Thiêu hương và Thượng điện tích hợp với nhau thành chữ “công”. Hai phía có nhì dãy hành lang dài ăn thông với tòa Tiền đường và Hậu đường, tạo thành chữ “quốc”. Khoảng sân sau Thượng điện là Phương đình treo khánh, được xem như một nốt son điểm. Ngoài ra, chùa Trăm Gian còn có vườn tháp mộ chung bạo vị sư trụ trì và miếu trấn ở tứ góc đồi.
Chung bạo công trình ở nhì khu chính và phụ gắn kết với nhau một chung bạoh hài hòa. Nếu tính gian theo kiểu truyền thống được phân ra vì chung bạo vì thì tòa Tiền đường bảy gian, nhưng Hậu đường cũng cùng chiều dài nhưng lại sắp xếp thành 9 gian. Thượng điện chỉ có ba gian nhưng mái trước kéo dài, có tường phía kéo thẳng sang Tiền đường như kiểu chữ “đinh”, tuy vậy phần mái chìa ra tầm nhỏ ở nhì phía Thiêu hương để duy trì truyền thống chữ “công” và cũng là để ánh sáng lọt vào Phật điện.
Về hiện vật, chùa Trăm Gian còn lưu giữ được nhiều di vật quý, trong đó đáng kể là đôi rồng đá thời Trần làm lan can thành bậc. Tại chùa Trăm Gian có 153 pho tượng, hồ hết bằng gỗ, một số ít bằng đất nung, ko giống hiểm lạ quý là tượng Tuyết Sơn, tượng Quan Thế Âm Bồ Tát. Tại giữa Thượng điện có một bệ bằng đất nung đỏ hình khối chữ nhật, trên bệ đá là đài sen, xung quanh trang trí nhiều hình động vật và hoa lá, tư góc có hình chyên ổn thần Kyên ổn Sí Điểu. Trên bệ thờ đặt những hiểm tượng Phật tam thế. Ngoài ra, những bức phù điêu La Hán và Thập điện chùa Trăm Gian được nhiều nhà tìm hiểu và phân tích cho rằng, đấy là sự phối hợp tuyệt đẹp giữa phù điêu và nền tảng tượng tròn trong một ngôi chùa, là một hiện tượng rất lạ mắt, hầu như vô gặp lại ở những trung tâm Phật trị giáo ko giống hiểm.
Trong số những pho tượng hậu ở trong chùa, nổi trội là pho tượng Đô đốc Đặng Tiến Đông, một quan võ nổi tiếng thời Tây Sơn với thắng lợi đã tiến công tan 29 vạn quân Tkhô giòn xâm lược, giquan ải phóng Thăng Long - Đông Đô khỏi gian ách đô hộ của quân xâm lược đầu xuân Kỷ Dậu (năm 1789). GS. Phan Huy Lê cho biết năm 1927, con cháu họ Đặng cùng dân làng đã sử dụng phiến đá của Đặng Tiến Đông trước đó dựng Đặng tướng công bi để "lưu truyền mãi mãi" và mặt sau là bia công đức, bia hậu của ông.
Theo tấm bia Quảng Nghiêm tự bi ký dựng năm Hoằng Định 4 (năm 1603), thì ngôi chùa này đẹp nhất phủ Quốc Oai. Những thập niên gần đây, ngôi chùa thường xuyên được tu bửa, tôn tạo nhưng về cơ bạn dạng vẫn theo lối cũ. Vì những trị giá trị nổi trội về kiến trúc, nghệ thuật điêu khắc nên năm 1962 chùa Trăm Gian đã được Bộ VHTTDL xếp hạng là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp quốc gia.
Frank Lloyd Wright - Kiến trúc sư vĩ đại người Mỹ
Cesar Pelli - Kiến trúc sư người Argentina
Phùng Phong. Kiến trúc sư người Việt Nam